Verzamelaarsmunten
Uit Wiki Munten en papiergeld
verzamelaarsmunten, muntstukken met of zonder de hoedanigheid van wettig betaalmiddel dat door of in opdracht van of met toestemming van een overheid (of pretenderende overheid) voor verzameldoeleinden wordt uitgegeven. Verzamelaarsmunten zijn steeds geslagen in van de circulatiemunten afwijkende vormen en gewichten (vier- of meerkantige afslagen, piedforts of afslagen van geringer gewicht), muntmetalen en kwaliteiten (FDC, proof) of met jaartallen die in de bestaande circulatiereeksen niet voorkomen. Combinaties zijn eveneens mogelijk. Er is een duidelijke spanning te zien tussen wat de verzamelaar nog als munt accepteert en wat aangeboden wordt als verzamelaarsmunt. De vervaardiging van verzamelaarsmunten groeide sterk na 1970, maar is geen recent verschijnsel.
In de Nederlanden werden in de 18e eeuw al veelvuldig bijzondere afslagen van circulatiemunten gemaakt: nieuwjaarspenning. Ook een aantal categorieën fantasieën (uitgezonderd de categorieën 1 en 2) kunnen tot de verzamelaarsmunten worden gerekend, evenals de speciale afslagen, veelal met oorspronkelijke stempels, die omstreeks 1900 op verzoek van de Franse collectioneur Ferrari bij diverse munthuizen (o.a. 's Rijks Munt) werden besteld. Men spreekt in dit verband wel van "Ferrariteiten". In de 20e eeuw zijn door zowel landelijke overheden (soms quasi-overheden) als particuliere instanties met (oogluikende) toestemming veel verzamelaarsmunten uitgegeven, waarbij de nadruk is gelegd op het min of meer officiële karakter ervan. Zonder volledigheid te pretenderen volgen onderstaand een aantal voorbeelden.
1. Nationale overheden
Bij de op naam van landelijke overheden uitgegeven verzamelaarsmunten is in de loop der jaren een verschuiving te zien geweest van een wettig betaalmiddel dat op beperkte schaal nog circuleert naar wat als wettig betaalmiddel wordt aangekondigd, maar in feite niet in het betalingsverkeer wordt gebracht (non circulating legal tender, NCLT), waarbij steeds de vraag opkomt in hoeverre dergelijke uitgiftes nu wel of niet tot de reguliere circulatiemunten moeten worden gerekend (controversial issues). Verzamelaarsmunten in deze categorie zijn:
a. (herdenkings)munten, normaal in circulatie gebracht, maar slechts sporadisch in omloop. De uitgevende overheid speculeert erop, dat ze mettertijd nagenoeg geheel uit de omloop zullen verdwijnen, als verzamelstuk zullen worden bewaard en bij buitenomloopstelling niet ingeleverd zullen worden. Daardoor incasseert de uitgever niet slechts de muntwinst, maar de totale nominale waarde, verminderd met de fabricage- en alle verkoopkosten. Naast dit soort munten circuleren meestal bankbiljetten in dezelfde waarden die de muntuitgifte in feite overbodig maken. Duidelijke voorbeelden zijn de Oostenrijkse 25- 50en 100-schillingstukken en de Nederlandse 10- en 50-guldenstukken. Hoewel officieel wettig betaalmiddel is de functie van betaalmiddel vervaagd;
b. (herdenkings)munten met de hoedanigheid van wettig betaalmiddel die in verschillende metaalsoorten worden geslagen, b.v. in nikkel en in zilver. De nikkelen munten worden normaal in omloop gebracht, de zilveren in gelimiteerde aantallen aan verzamelaars verkocht voor bedragen boven de nominale waarde. Formeel zou men met de zilveren munten betalingen kunnen verrichten, maar niemand doet dat. Voorbeelden zijn de Eisenhowerdollars van de USA en de in 1974 ter gelegenheid van de 10e Britse Gemebestspelen uitgegeven dollars van Nieuw-Zeeland en West-Samoa. Andere voorbeelden zijn de door Israël en Hongarije speciaal voor verzamelaars geslagen muntseries;
c. (herdenkings)munten met de hoedanigheid van wettig betaalmiddel, uitgegeven op naam van landen die er zelf geen eigen munt op nahouden en waarin de munten van een buurland circuleren. Voorbeelden zijn de munten van Kiribati die qua vorm, gewicht, metaalcompositie en tekenwaarde met de Australische overeenkomen. Er worden echter ook verzamelaarsmunten uitgegeven die geen overeenkomsten met het ter plaatse circulerende geld hebben, zoals de verzamelaarsmunten van Botswana en Swaziland. In deze landen circuleert het geld van Zuid-Afrika;
d. munten, waarvan de aanmaak wel door de wet is geregeld, maar die geen wettig betaalmiddel zijn en geen relatie hebben met het circulatiesysteem. Voorbeelden hiervan zijn de moderne dubbele en enkele gouden en zilveren dukaat van het Koninkrijk der Nederlanden;
e. muntenreeksen met oplopende waarden met de hoedanigheid van wettig betaalmiddel waarvan de lagere waarden wel en de hogere waarden niet circuleren. Voorbeelden zijn de muntenreeksen van Barbados en de Maagdeneilanden;
f. een aparte soort verzamelaarsmunten vormen de ontwerpen (Eng. pattern) van munten. Er zijn landen, die b.v. uit drie ontwerpen er één kiezen voor verdere aanmunting. Van de andere ontwerpen worden toch stempels vervaardigd, waarmee een geringe hoeveelheid ontwerpmunten wordt gemaakt, die tezamen met het uitverkoren ontwerp worden verkocht. Onder andere Polen brengt muntensets op de markt die bestaan uit één echte munt en twee ontwerpen. De "echte" munt is soms ook al een verzamelaarsmunt;
g. munten geslagen door instanties, die vroeger een landsheerlijk bestuur uitoefenden en op basis daarvan het muntrecht hebben verkregen, maar thans geen land meer besturen. Voorbeeld is de Maltezer Orde die op basis van historisch verkregen muntrecht munten uitgeeft.
h. ecu's en euro‚‘s van voor 2002. In België zijn in de periode 1987-1997 zilveren en gouden verzamelaarsmunten in ecu's uitgegeven (European Currency Unit) met de status van wettig betaalmiddel. De officiële waardeverhouding was: 43 frank = 1 ecu. De eerste emissie van 1987 ter gelegenheid van het dertigjarige bestaan van het Verdrag van Rome, bestond uit een zilveren 5 ecu (3,7 cm, 22,85 g, 0,833) en een gouden 50 ecu (2,9 cm, 17,27 g, 0,900) met op de vz een afbeelding van keizer Karel V, ontleend aan de zilveren karolusgulden en op de kz de twaalf sterren die de lidstaten van de EG representeren. Het vz-ontwerp is van Huybrechts en het kz-ontwerp van Fernand Brose. Deze emissie is de eerste met de landsnaam in de drie officiële talen. Later werden de emissies in ecu's uitgebreid met gouden 10, 20, 25 en 100 ecu.
Vergelijkbare emissies zijn ook uitgegeven door Luxemburg in 1992 (5 en 20 ecu in zilver en 150 ecu in goud) en Frankrijk in 1990-1995, waar zilveren munten geslagen werden met de waardeaanduiding 100 frank = 15 ecu en gouden met 500 frank = 75 ecu. Verder zijn ecu's uitgegeven door Andorra (10 diner = 1 ecu), Bosnië, Finland, Gibraltar (10 pond = 14 ecu), Ierland, Man, Malta (5 pond = 10 ecu en 25 pond = 50 ecu), Sao Tomé en Principe (500 dobra = 1 ecu), Spanje en de Democratische Arabische Republiek Sahara (Westelijke Sahara) met een stuk van 1000 pesetas = 10 ecu. Munten in euro's zijn uitgegeven door Bosnië, Finland, Frankrijk (10 frank = 1,5 euro) en Man. In sommige landen, waaronder Nederland, zijn munten in ecu's uitgegeven door particulieren. Deze laatste emissies hebben niet de status van wettig betaalmiddel.
2. Particulieren en particuliere instellingen
Munten geslagen door of in opdracht van particuliere personen, instellingen, (winkeliersverenigingen of belangengroeperingen voor fondsverwerving, die vaak tijdelijk en plaatselijk (onofficieel) mogen circuleren. Voorstanders van de Europese eenheid, ook qua munt, hebben nikkelen munten van 5 europenos laten slaan. Een gelijkgerichte groepering overhandigde in 1971 aan de voormalige Britse minister van Binnenlandse Zaken, George Brown, een Europese munt van 1 euro als bijdrage in de bewustwording van een Verenigd Europa. De Esperantisten hebben in 1959 esperanto-geld laten slaan bij 's Rijks Munt van 1, 5 en 10 steloj.
Talrijke zilveren Juliana-rijksdaalders en -guldens zijn geklopt ter gelegenheid van bijzondere gebeurtenissen en tegen ver boven de nominale of intrinsieke waarde liggende prijzen aan verzamelaars verkocht. Particulieren hebben op naam van de niet-bestaande republiek Minerva (= quasi-overheid) zilverstukken in de ongebruikelijke waarde van 35 Minervadollars uitgegeven waarvan de Minervafiguur in goud is uitgevoerd (1973). Sommige landen slaan verzamelaarsmunten in speciale metalen: zo sloeg de Sovjet-Unie in 1980 ter gelegenheid van de Olympische Spelen in Moskou verzamelaarsmunten van platina en het Polynesische koninkrijk Tonga ter gelegenheid van de kroning van Taufa'ahau Tupou IV in 1967 munten van palladium, een zilvergrijs glanzend edelmetaal.
Tot de verzamelaarsmunten horen ook de door Franklin Mint uit de Verenigde Staten vervaardigde munten en pseudomunten. Op het eiland Guernsey werden enige jaren geleden messing munten verkocht die, naar later bleek ten onrechte, kampmunten uit de Duitse bezettingstijd genoemd werden.
W.
