Willem III van Oranje
Uit Wiki Munten en papiergeld
Willem III van Oranje, prins van Oranje en graaf van Nassau (1650-1702), vaak aangeduid als de koning-stadhouder, werd geboren vlak na de dood van zijn vader Willem II van Oranje. Hij was gehuwd met zijn nicht Maria Stuart, de oudste dochter van de Engelse koning Jacobus I (1685-1688). Hij volgde niet zijn vader op als stadhouder, waardoor het eerste stadhouderloze tijdperk begon; hij werd pas in het rampjaar 1672 benoemd tot stadhouder van Holland en Zeeland en in 1675 van de overige gewesten waarvan zijn vader ook stadhouder was geweest.
In 1689 werden Maria en hij samen koning en koningin van Engeland. Hij werd in Orange aangeduid als Willem-Hendrik. Door klachten over de kwaliteit van de munten en de bezettingen van Orange door Franse troepen (van 1673-1678 was Orange door de Franse koning zelfs toegewezen aan Frederik Maurits de la Tour d'Auvergne, een achterkleinzoon van Willem I van Oranje), is er slechts gedurende zes korte perioden in Orange aangemunt: 1650-1654 (hele en halve écu, denier tournois), 1658-1661 (twaalfde écu, double denier tournois), 1664-1667 (twaalfde écu, denier tournois), 1673-1677 (Venetiaanse dukaat, leeuwendaalder en denier tournois op naam van Frederik Maurits de la Tour d'Auvergne), 1679-1682 (Venetiaanse dukaat, denier tournois) en 1684-1686 (Venetiaanse dukaat, twaalfde écu en imitaties).
De meeste exemplaren dragen weer een wapen dat zo dicht mogelijk aanleunt tegen dat van de Franse koningen, om de munten van Orange zo aantrekkelijk mogelijk te laten zijn voor de handelaren die ze bestelden. In 1686 werd de muntmeester van Orange gearresteerd wegens het slaan van vals geld, imitaties van onder andere Venetiaanse dukaten en Duitse rijksdaalders. Het munthuis werd toen definitief gesloten.
In Engeland verscheen het dubbelportret van Willem en Maria op de munten van 1689-1694. Van 1694-1702 werd het portret van Willem alleen gebruikt. Dankzij de enorme hermunting van het zilver die begon in 1696, zijn de Engelse munten met het portret van Willem III in grote aantallen geslagen. De Engelse East India Company heeft te Bombay roepies laten slaan op naam van Willem en Maria. In de Republiek is het portret van Willem III in Utrecht gebruikt op een proef voor de Nederlandse rijksdaalder 1673, ontworpen door Adolphi (Bosch, Dirck).
In Nederland is het dubbelportret van Willem en Maria gebruikt op het zilveren vijftigguldenstuk 1988, ontworpen door Karel Martens. Een portret van Willem III alleen komt voor op de 500 gulden 1930, ontworpen door Lion Cachet en op de 20 gulden 1945, gedrukt bij Thomas de la Rue & Cy., met het foutieve geboortejaar 1651.
Lit.:
Beek, B. van, Rond het nieuwe vijftigguldenstuk Willem en Mary, De Beeldenaar (1988) 357-360;
Lingen, J., Koning Willem en Koningin Maria op roepies van Bombay, De Beeldenaar (1988) 370-372;
Voute, J.R., en H.J. van der Wiel, Les monnaies de la principauté d'Orange sous la maison de Nassau, Bussum 1997
