Insigne

Bactrië, Antimachos (ca. 170 v. Chr.), tetradrachme, zilver, met de kausia, de koninklijke hoed.

insigne, Lat.: insignia is elk kenteken van waardigheid of gezag.

Vanaf het ogenblik dat gezagsdragers geportretteerd worden, komen insignes op munten voor. Ze symboliseren meestal één van de twee belangrijkste pijlers waarop de vorstelijke macht berust: de godsdienst en het leger.

Zo verschijnt in het begin van de derde eeuw v.Chr. de diadeem als symbool voor de koninklijke macht op munten van de Diadochen (de opvolgers van Alexander de Grote). Antimachos (c. 190 v.Chr.), koning van Bactrië draagt de kausia, de koninklijke hoed, enkele eeuwen eerder al gebruikt als insigne door de Macedonische vorsten; Indo-Grieken. Op de denarius van de Romeinse republiek verschijnt zeer regelmatig de roedenbundel (fasces). Ook de sella curulis, een met ivoor versierde klapstoel zonder leuning, wordt veelvuldig afgebeeld als waardigheidsteken voor de belangrijkste gezagsdragers (o.a. consuls, aedilen).

Met de keizertijd neemt de verscheidenheid aan insignes toe. De keizer wordt meestal met een lauwerkrans en van Constantijn de Grote af met een diadeem afgebeeld.

Ook de eikenkroon (corona civica), de wereldbol en de scepter komen voor.

Als opperbevelhebber van het leger wordt de keizer soms afgebeeld met een paradehelm, een lans, een versierd harnas en schild; als consul verschijnt hij, van de derde eeuw af, gekleed in een met strepen versierde toga (de trabea) en met een adelaarscepter. Op de vierde en vijfde eeuwse solidus wordt die scepter soms vervangen door een kruis en houdt de vorst in zijn rechterhand de mappa, een doek waarmee het startsein voor de wedrennen gegeven werd.

De militaire veldtekens heten signa (vexillum, labarum) en behoren niet tot de insignes.

De gezagsdragers uit de middeleeuwen en de daarop volgende periodes nemen dikwijls de uit de oudheid stammende insignes over. Enkele nieuwigheden voor de wereldlijke gezagsdragers zijn o.a. de kroon, de rijksappel, het rijkszwaard of een ambtsketen. Kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders dragen bijvoorbeeld de mijter, de bisschopsstaf, het pallium, enz.

Lit.: Alföldi, A., Die monarchische Reprasentation im römischen Kaiserreiche, Darmstadt 1934-1935, herdruk 1980.

v.H.