Datering
Uit Wiki Munten en papiergeld
datering, verschijnt voor het eerst op munten van de Hellenistische periode in de 2e eeuw v.Chr.; vooral de munten van de koninkrijken in Syrië en Egypte werden soms systematisch van jaartallen voorzien, waarbij van diverse jaartellingen gebruik werd gemaakt. In die gevallen dient bekend te zijn welke telling werd benut, wanneer deze is aangevangen, hoelang de jaren duren en op welke datum het nieuwe jaar begint. Hoewel de Romeinen in het westelijk deel van hun rijk geen jaaraanduidingen op hun munten zetten, deden ze dat in het oosten vrij consequent in de vorm van het regeringsjaar van de betreffende keizer, voorafgegaan door de letter L of het Griekse woord ETOUS. In de Parthische muntplaats Seleucia (Antiochië, Antakya) werden ook de maanden vermeld.
De Byzantijnen (Byzantijnse rijk) namen het systeem van regeringsjaaraanduidingen over en pasten het gedurende enkele eeuwen toe. Ook de Islam maakte het de verzamelaar van nu gemakkelijk door vrijwel steeds vanaf het einde van de zevende eeuw het jaartal te vermelden. In West-Europa komen onder invloed van de Islam al sinds de achtste eeuw munten met dateringen voor, al moeten deze stukken uit o.a.
Spanje, Sicilië en zelfs Engeland (Koning Offa, 757-796) als incidentele uitzonderingen worden beschouwd.
Nadat aan Moorse invloeden een einde was gekomen, kwam vanaf 1373 vanuit Aken het dateren van munten in Europa in gebruik (Er was al in de 13e eeuw te Roskilde, Denemarken incidenteel een emissie van een datum voorzien) . Na een aantal andere Duitse steden volgde Groningen in 1437 en Bolsward in 1455, waarna rond 1500 het dateren op tal van plaatsen vrij algemeen gebruikelijk was geworden.
Niet altijd is het aangegeven jaartal dat van de vervaardiging van de munt. Soms heeft het betrekking op de muntwet (Philips de Schone 1499). Zie ook: gewijzigd jaartal. In Spanje was sinds 1868 een systeem in gebruik waarin de munten het jaartal van het wettelijk besluit tot uitgifte dragen en het jaar van aanmaak in de beide sterren die het muntteken van Madrid vormden. Munten van het Ottomaanse keizerrijk hebben gewoonlijk het jaar van de troonsbestijging van de sultan. Ook komt het voor dat een ouder jaartal als gedenkjaar op de munt is geplaatst. De vermelding van de dag of maand daarbij verduidelijkt dat vaak, al komen bij wijze van uitzondering op enkele reeksen munten de namen van de maanden voor waarin ze werden vervaardigd, bijvoorbeeld de noodgeldemissies van Jacobus II in Ierland tijdens de burgeroorlog van 1689-1691 en de munten van enkele Mogulkeizers van India.
Toch zijn er voor de verzamelaar vele mogelijkheden en aanknopingspunten voor een min of meer nauwkeurige datering van munten die geen jaartal of regeringsjaar tonen. Bij Romeinse munten met name is dit mogelijk aan de hand van de in het omschrift voorkomende titulatuur van de keizer. Een afkorting gevolgd door een getal kan bijvoorbeeld het aantal malen aangeven dat de keizer werd bekleed met de macht van tribuun (TR.P. - tribunicia potestas), het aantal behaalde overwinningen (IMP - imperator), of het aantal benoemingen tot consul (COS).
Daarnaast kan de benoeming tot pontifex maximus (P.M. - opperpriester) en pater patriae (P.P. - vader des vaderlands), die blijvend waren, bij het dateren van nut zijn.
Op Griekse en vele latere munten komen voorts namen voor van vorsten, locale magistraten, gouverneurs of muntbeambten, al is daarvan uiteraard ook lang niet altijd bekend wanneer ze in functie waren.
Chinese munten hadden eeuwenlang de naam van de regeringsperiode op de voorzijde en zijn daarbij soms tevens voorzien van een getal op de keerzijde dat een goede datering mogelijk maakt. Ook heraldische symbolen en wapens en dan vooral de veranderingen die daarin werden aangebracht naar aanleiding van gebeurtenissen als huwelijk en gebiedsuitbreiding kunnen helpen een munt te dateren.
Ten slotte kan een benadering van een datering worden verkregen, wanneer munten worden gevonden samen met andere archeologische vondsten, zoals aardewerk of ander materiaal, dat soms vrij nauwkeurig aan een bepaalde cultuurperiode kan worden toegeschreven.
A.
Lit.: Frey, A. R., The dated European coinage prior to 1501, New York 1914, herdruk, aangevuld door D. R. Cervin 1978.
