Orange
Uit Wiki Munten en papiergeld
Orange, Ned. Oranje, voormalig onafhankelijk graafschap, sinds 1163 prinsdom in het zuiden van Frankrijk dat door vererving in het bezit kwam van het Huis van Châlon. Dit stierf uit met Philibert van Châlon (†1530), die Orange naliet aan René van Nassau, zoon van Philiberts zuster Claudia en Hendrik III van Nassau-Breda. Na René's dood in 1544 kwam Orange aan zijn neef Willem van Nassau (Willem I van Oranje) die er pas sinds 1559 via een stadhouder werkelijke macht kon uitoefenen.
Na zijn dood in 1584 kwam het prinsdom aan zijn oudste zoon Philips Willem, terwijl diens halfbroer Maurits tot 1594 optrad als regent. In 1618 volgde Maurits op en deze werd in 1625 vervolgens opgevolgd door zijn halfbroer Frederik Hendrik van wie het prinsdom vererfde op stadhouder Willem II van Oranje (†1650) en Willem III van Oranje (†1702).
Onder de laatste werd het enkele malen tijdelijk bezet door Lodewijk XIV. Deze stelde Frédéric-Maurice de la Tour d'Auvergne (via zijn grootmoeder Isabella een achterkleinzoon van prins Willem I) tussentijds tot prins van Orange (1673-1679) aan ter compensatie van diens geconfisqueerd bezit in de Noordelijke Nederlanden.
Na het kinderloos overlijden van Willem III in 1702 ontstond er onenigheid tussen de erfgenamen, Johan Willem Friso van Nassau-Dietz (achterkleinzoon van Frederik Hendrik via diens dochter Albertina Agnes) en Frederik I van Pruisen (via zijn moeder Louise Henriëtte een kleinzoon van Frederik Hendrik), terwijl Lodewijk XIV Orange aan Frankrijk vervallen verklaarde. Het parlement van Parijs bekrachtigde de Franse soevereiniteit over Orange en wees het toe aan Frans Lodewijk van Bourbon, prins van Conti.
Bij de Vrede van Utrecht (1713) werd dit bekrachtigd: het prinsdom werd bij Frankrijk ingelijfd, de titel en het wapen werden echter afgestaan aan de koning van Pruisen. Ingevolge een verdrag van 1732 werden deze overgedragen aan de Friese Nassaus: achtereenvolgens Willem IV (1732-1751, zoon van Johan Willem Friso), Willem V (1751-1806) en Willem I (1806-1815). Sinds de invoering van de Nederlandse grondwet komt de titel Prins van Oranje toe aan de vermoedelijke troonopvolger van het Koninkrijk der Nederlanden vanaf het moment dat hij staatkundig meerderjarig is, achtereenvolgens: Willem II (1815-1840), Willem III (1840-1849), diens zonen Willem (1858-1879) en Alexander (1879-1884) en tenslotte Willem-Alexander (1985-2013). De koninginnen Wilhelmina, Juliana en Beatrix hebben als vermoedelijke troonopvolgster deze titel niet gevoerd.
Uit het Huis Nassau hebben de volgende prinsen van Orange gemunt:
Guillaume (Willem I) 1544-1584
Philippe-Guillaume (Philips Willem) 1584-1618
Maurice (Maurits) 1618-1625
Frédéric-Henri (Frederik Hendrik) 1625-1647
Guillaume IX (Willem II) 1647-1650
Guillaume-Henri (Willem III) 1650-1702
(Frédéric-Maurice de la Tour) 1673-1679
In het algemeen werd in Orange het Franse muntsysteem gevolgd: een écu (daalder) = 3 livres (franken) = 60 sols (stuivers). Behalve de écu en zijn onderdelen van VA (teston a 15 sols) en 1/12 (a 5 sols) werden de Hard (3 deniers), double denier en denier aangemunt en goudstukken als pistool (dubbele écu), dubbele pistool (of quadruple a 4 ecus) en dukaat.
Ten tijde van Guillaume-Henri (koning-stadhouder Willem III van Oranje) bestonden de typen uit navolgingen van Franse munten en gleed de munt van Orange af naar een hagemunt als van Arches, Sedan e.d. Omdat er tenslotte slechts vals geld werd gemaakt, liet Lodewijk XIV in 1686 de munt te Orange voorgoed sluiten.
Het wapen van Orange bestaat uit een hoorn. De spreuken op de munten luiden: MANU TENEBO NASSAU (Je maintiendrai Nassau; Willem I) en SOLI DEO HONOR ET GLORIA (Alleen aan God zij eer en glorie; Philips Willem, Maurits, Frederik Hendrik, Willem II, Willem III en Frédéric-Maurice).
G.
Lit.:
Wiel, H.J. van der, Les monnaies de la Principauté d'Orange sous la maison de Nassau, JMP (1973/74) 69-127 en (1984) 26-45.
