Ortokiden
Uit Wiki Munten en papiergeld
Ortokiden, of Oertoekiden, moslim-dynastie in Klein-Azië (12e-14e eeuw) genoemd naar Oertoek, militair gouverneur van Jeruzalem onder de Seltsjoeken. Door verzwakking van het gezag van de Seltsjoeken verwierven militaire gouverneurs (atabegs) meer en meer gezag en uiteindelijk onafhankelijkheid.
In 1091 werd Oertoek door zijn twee zonen Moe'in al daulah Soekman en Nejm al din Eel Ghazi als gouverneur van Jeruzalem opgevolgd, tot in 1096 Jeruzalem door de Fatimiden werd bezet. Eel Ghazi werd gouverneur van Mardin en Soekman gouverneur van Hisn Keyfa en Amid waardoor er twee lijnen van Ortokiden ontstonden, die van Mardin (1108-1408) en die van Hisn Keyfa en Amid (1102- 1232), beide gelegen in het noordelijke stroomgebied van de rivier de Tigris in Z.O.-Turkije (Koerdistan).
De Seltsjoekse gouverneur van Irak, Imad al din Zengi (1127-1146), breidde binnen een jaar zijn gezag uit over Mosoel, Sinjar, al-Jezira, Harran en Aleppo (Haleb). Na zijn dood werd het gebied verdeeld onder zijn zonen en ontstonden er o.a. de dynastie van de Zengiden van Mosoel (1127-1262), Aleppo (1127-1181) en andere. Met uitzondering van de Ortokiden van Mardin verloren de overige atabeg-dynastieën successievelijk hun zelfstandigheid aan de Ajjoebiden.
Kenmerkend voor deze moslimdynastieën van voormalige Seltsjoekse militaire gouverneurs zijn de voor de islam ongebruikelijk grote koperen beeldenaarsmunten van ca. 10-15 g, die men als koperen dirhems beschrijft en die geslagen werden tussen ca. 1150 en ca. 1250. De beeldenaars op deze munten zijn veelvuldig ontleend aan oudere munten, zoals die van de Grieken, Romeinen, Seleuciden en Byzantijnen, en dragen Arabische opschriften.
Onder het gezag van de Ajjoebiden in Mesopotamië zijn in het begin van de 13e eeuw ook enkele typen beeldenaarsmunten geslagen. Omstreeks het midden van de 13e eeuw komt aan de vervaardiging van deze typen een einde en gaan de Ortokiden van Mardin over tot het slaan van zilveren dirhems die zich kenmerken door een zespuntige ster op voor- en keerzijde, ontleend aan de dirhems van de Ajjoebiden. De latere koperen munten (fals, falus) van de Ortokiden van Mardin zijn van geringer gewicht en nagenoeg uitsluitend voorzien van Arabische opschriften.
L.
Lit.:
Denijs, E., Beeldenaarsmunten van de Ortokieden, Benizengieden en Ajoebieden, De Beeldenaar (1978) nr. 9, 3-9.
Spengler, W.P., en W.G. Sayles, Turkoman Figural Bronze Coins and Their Iconograpy, Vol. I, The Artuqids, Lodi, Wisconsin USA, 1992;
idem, Vol. II., The Zengids, Lodi, Wisconsin USA, 1996.
