Luxemburg, landsheerlijke periode
Uit Wiki Munten en papiergeld
Luxemburg, landsheerlijke periode, graafschap, sinds 1354 hertogdom.
Het graafschap is ontstaan rond de burcht Luxemburg, de kern van de latere hoofdstad. Er zijn graven bekend vanaf 963. Hendrik VII (1288-1309) werd in 1308 gekozen tot Rooms koning. Zijn zoon Jan de Blinde (1309-1346) werd in 1310 tevens koning van Bohemen, waardoor de Boheemse titel in het vervolg ook op de Luxemburgse munten verscheen. Diens zoon Karel IV (1346-1353) volgde zijn vader op als koning van Bohemen en werd in 1347, net als zijn grootvader, Rooms koning en later keizer. Hij deed in 1353 afstand van Luxemburg ten gunste van zijn jongere broer Wenzel (of Wenceslas, Tsjechisch: Vaclav) I, die vanaf 1355 door zijn huwelijk met Johanna van Brabant ook over Brabant regeerde. In 1354 verhief Karel IV Luxemburg tot hertogdom. Wenzel I werd opgevolgd door Wenzel II (1383-1419), een zoon van Karel IV.
Wenzel II heeft slechts tot 1388 zelf geregeerd; daarna was het hertogdom bijna permanent verpand, eerst aan zijn neef Joost van Moravië, daarna aan zijn nicht Elisabeth van Görlitz en haar eerste echtgenoot Antoon van Bourgondië, na diens dood in 1415 aan haar alleen, in 1419-1425 mede aan haar tweede echtgenoot Jan van Beieren (Beierse huis). In 1443 moest Elisabeth de regering overdragen aan Philips de Goede. Zij overleed in 1451. Het pandschap eindigde formeel pas in 1462. Luxemburg had in de 15e eeuw zijn grootste omvang.
In 1659 moest het gebied rond Thionville afgestaan worden aan Frankrijk en in 1814 verloor het Bitburg met omgeving aan Pruisen.
De Luxemburgse muntslag begon waarschijnlijk onder Hendrik II (1026-1047). Een doorlopende reeks begint pas bij gravin Ermesinde (1196-1247). Op haar munten verschijnt voor het eerst het Luxemburgse wapen.
De muntslag was het meest omvangrijk onder Jan de Blinde die in zeven ateliers heeft aangemunt. Het betrof voor een groot deel slechte imitaties van bekende muntsoorten.
Tijdens de regeringen van Wenzel I (1353-1383) en zijn neef Wenzel II (1383-1388) werd een meer zelfstandige muntpolitiek gevoerd met eigen types als de zilveren blan gros en zijn opvolger, de gans. Na het opgaan in de Bourgondische Nederlanden werden er door Philips de Goede kortstondig andriesguldens van eigen type geslagen.
Muntslag werd daarna weer hervat onder Philips de Schone, uitsluitend te Luxemburg, eerst nog met eigen Luxemburgse typen, maar vanaf 1502 de algemeen Bourgondische soorten. Na 1644, onder de regering van Philips IV (1621-1665) is er vanwege de doorgevoerde centralisatie in de Zuidelijke Nederlanden niet meer te Luxemburg aangemunt. Aan het einde van de 17e eeuw begon de Luxemburgse rekengulden te dalen ten opzichte van de Brabantse gulden, waardoor er apart kleingeld voor Luxemburg nodig werd. Dit is tijdens Karel II (1665-1700) te Antwerpen geslagen en onder Maria Theresia (1740-1780) en Josef II (1780-1790) te Brussel. Tijdens de Belgische Opstand van 1790 was er in de Zuidelijke Nederlanden geen munthuis beschikbaar, zodat men voor Luxemburg uitweek naar de Oostenrijkse muntplaats Günzburg, thans gelegen in Beieren, BRD.
Diverse leden van het geslacht Luxemburg hebben ook buiten het hertogdom aangemunt, onder andere als keizer van Duitsland (Duitse keizer, koning van Bohemen, graaf van Namen en markgraaf van Brandenburg en Moravië (Félicité van Luxemburg). Zie ook Ligny en Saint-Pol. Het Luxemburgse wapen is een zilveren veld met vijf blauwe dwarsbalken, met daarop een rode, dubbelstaartige leeuw, getongd en gekroond van goud.
Lit.: Weiller, R., Les monnaies Luxembourgeoises, Louvain-la- Neuve 1977; idem, Les monnayages étrangers des princes Luxembourgeois, Luxemburg 1982.
