Dirham
Uit Wiki Munten en papiergeld
dirham of dirhem, algemene benaming voor de belangrijkste zilveren munt van een groot aantal Islamitische dynastieën sinds de 7e eeuw.
De naam is afgeleid van de Griekse drachme, het oorspronkelijke gewicht en type van de Sassanidische drachme (Sassaniden). Al vóór 662, het jaar waarin de eerste dirham werd geslagen, werd het woord gebruikt voor een rekeneenheid. Bij de munthervorming van Abd al Malik werd in 698/699 een nieuw type ingevoerd met een gewicht van 2,6 gram (spoedig verhoogd tot 2,9) dat in 15 muntplaatsen gelijktijdig werd geslagen.
De afbeeldingen van het Sassanidische prototype zijn daarbij vervangen door drieregelige koranteksten binnen een omschrift en drie concentrische cirkels. In de eerst honderd jaar van de Islam breidde het aantal muntplaatsen zich uit tot 60 en onder invloed van een snel voortgaande gebiedsuitbreiding met versnippering over talrijke dynastieën werden het er tenslotte enkele honderden. De meest westelijke lagen in Spanje en Noord-Afrika, de meest oostelijke in Centraal Azië en Afghanistan. Er is een eindeloze variëteit in de rangschikking van de opschriften en geometrische versieringen, sommige daarvan kenmerkend voor een bepaalde muntplaats of dynastie.
Slechts weinige vertonen een beeldenaar in de traditionele zin met dieren of mensen (leeuw, ruiter).
Deelstukken (½, ¼, 1/8 en 1/16) komen vooral in het Westen voor, veelvouden - de grootste zilveren munten sinds de Grieken - vooral in het Oosten. Onder invloed van een twee eeuwen aanhoudende zilvercrisis in Voor-Azië ontstonden tussen de 11e en 13e eeuw ook biljoenen en bronzen dirhems. De invloed van de dirhem in het betalingsverkeer van de Europese Middeleeuwen was zo groot dat imitaties van de dirhem werden geslagen in o.a. Spanje, Italië, Engeland en Hongarije.
Ook in muntvondsten in diverse Europese landen zijn ze soms in grote aantallen aangetroffen, vooral in Scandinavië, waar ze via de handelsroute langs de Wolga terecht kwamen. In het Oosten nam in de loop van de 13e eeuw de invloed van de dirhem af door de invoering van de tanka en later de roepie, in het Westen werden gebieden op de Islam terugveroverd en ook de opkomst van het Ottomaanse keizerrijk in de 15e eeuw bracht een nieuw munttype dat ten koste ging van de dirhem. In een aantal landen bleef de naam echter gehandhaafd, of werd hij in recente tijden weer ingevoerd. In Marokko verdween de dirhem slechts van 1921 tot 1960. In een aantal Arabische Emiraten is de rial onderverdeeld in 100 dirhems. Jordanië kent een dirhem van 100 fils en Libië voerde in 1971 de dirhem weer als muntwaarde in.
Gezien de geringe waarde van de dirhem in de recente muntsystemen zijn slechts de bankbiljetten van Marokko en de Verenigde Arabische Emiraten van waardeaanduidingen in dirhems (Arabisch meervoud darahim en dirhaman) voorzien.
A.
Lit.:
Plant, R., Arabic coins and how to read them, London 1973;
Codrington, O., A manual of Musalman numismatics, London 1904, herdruk, Amsterdam 1970;
Mitchiner, M., The world of Islam, London 1977.
