Schoonmaken

schoonmaken, van munten en biljetten

Munten schoonmaken is een riskant en specialistisch werk dat bij zeldzame of kostbare

exemplaren beter aan een deskundige overgelaten kan worden. Voor het hierna volgende

overzicht is gebruik gemaakt van de ervaringen van het Koninklijk Penningkabinet

te 's-Gravenhage. Een samenvatting hiervan is gepubliceerd door R. W. M. de

Graaf, die een aantal jaren belast is geweest met het reinigen van munten en penningen.

Het verdient aanbeveling om munten alleen te behandelen indien dat noodzakelijk is

om het stuk te conserveren of te determineren. Als het doel van de reiniging alleen

maar het verfraaien van het uiterlijk is, moet men zich wel realiseren dat er nooit iets

aan het muntoppervlak toegevoegd kan worden. Reinigen betekent altijd dat de

munt chemisch of mechanisch aangetast wordt en er delen van het oppervlak zullen

verdwijnen. In sommige gevallen kan voorzichtig schoonmaken echter wel zin hebben.

Poetsen, borstelen en andere mechanische bewerkingen zijn uit den boze, omdat

hierdoor het muntoppervlak op een onnatuurlijke manier gepolijst wordt of er ontstaan

krassen. Alleen een vakman is in staat om dikke korsten op mechanische wijze

voor een groot deel weg te werken.

Voorzichtige chemische reiniging zonder poetsen en dergelijke is vaak wel mogelijk.

Hierbij wordt de munt in een oplossing gelegd. Gebruik als oplosmiddel altijd gedestilleerd

water. Dit bevat geen zouten die later met het muntoppervlak kunnen gaan

reageren. Het gebruik van gedestilleerd (of gedemineraliseerd) water is vooral bij

koperen munten van belang, omdat anders binnen een paar weken de corrosie weer

terugkomt.

Na elke behandeling moet de munt goed gespoeld worden met gedestilleerd water.

Soms is het nodig om eerst te neutraliseren, voordat men aan de volgende handeling

begint. Inwerking van een zuur wordt geneutraliseerd met een basische oplossing,

ook wel hydroxide of loog genoemd. Een basische oplossing is weer te neutraliseren

met een zuur.

Na het einde van de behandeling moet elke munt gedroogd worden na de laatste

spoelbeurt. Dit gebeurt het veiligste met warme lucht (bijvoorbeeld met een haardroger).

Gebruik altijd verdunde oplossingen. Met een verdunde oplossing verloopt het chemische

proces langzamer en is daardoor beter te controleren. Het is heel gebruikelijk

dat een reiniging enkele dagen duurt.

Veilige basische oplossingen voor goud en zilver zijn: ammonia en natriumcarbonaat

(soda). Voor zure oplossingen kan men het beste zwakke zuren als citroenzuur

of azijnzuur gebruiken (alleen de zuivere stof gebruiken, geen citroensap en huishoudazijn).

Meestal is goud goed te reinigen met een gewoon afwasmiddel. Daarna goed spoelen

met gedestilleerd water.

Eenvoudige verkleuringen en vlekken op zilver en nikkel zijn te behandelen met een

watje gedrenkt in ammonia. Daarna weer goed spoelen.

Voor koper en andere metalen gebruikt de vakman wel verschillende oplossingen,

maar een leek richt meestal meer schade aan dan dat de behandeling een succes is.

Als behandeling met een basische oplossing geen resultaat heeft, kunt u een zure

oplossing gebruiken en omgekeerd. Het is dan verstandig om de munt eerst goed

enkele malen te spoelen met gedestilleerd water, voordat de munt in een ander bad

gelegd wordt.

Speciale technieken als electrolyse (= chemische reactie met behulp van een

elektrische stroom) en ultrasoon reinigen (= mechanische reiniging door middel

van geluidsgolven), zijn alleen weggelegd voor de vakman.

Reductie met behulp van een onedeler metaal is wel goed zelf te doen. De uitvoering

is als volgt: pak een gouden of een zilveren munt zeer los in aluminiumfolie en leg het

dan in een zwak zure of een zwak basische oplossing. Beëindig de behandeling na

ongeveer een kwartier en beslis dan of de procedure wel of niet herhaald wordt.

De reactie berust op het verschil in edelheid tussen de gebruikte metalen. De oxiden

en zouten op het muntoppervlak worden tot metaal gereduceerd en het onedele aluminium

lost juist op. Ook hier weer goed spoelen, omdat er anders ook aluminiumzouten

op de munt achterblijven.

De veiligste mechanische reiniging bestaat uit de munt goed wrijven met zuurvrije

vaseline of petroleum. Dit is vooral aan te bevelen voor koper en minder edele metalen

als zink en ijzer. Bovendien beschermt het achterblijvende laagje vaseline de

munt tegen verdere aantasting.

Schoonmaken van papiergeld

Bij het reinigen is het allereerst de moeite waard om na te gaan of het niet raadzamer

is een exemplaar in een betere staat te kopen.

Net als bij het schoonmaken van munten zijn geduld en voorzichtigheid eerste vereisten.

Het beste is om wat ervaring op te doen met goedkope biljetten, zodat het

resultaat van de handelingen niet al te verrassend is.

Het is goed om van te voren zoveel mogelijk te weten te komen over het materiaal,

waarbij de eigenschappen van de inkt het belangrijkste zijn. Een biljet met een autogram,

een handgeschreven handtekening, kan bijvoorbeeld niet in water worden

schoongemaakt, omdat de gebruikte inkt gemakkelijk in water oplost. Een biljet ontvetten

met benzine, spiritus of andere vluchtige stoffen kan tegelijkertijd met het vet

de inkt oplossen, wanneer men te onvoorzichtig is.

De standaard schoonmaakbehandeling is heel eenvoudig; met een zachte gum kan

bij voorzichtig gummen al heel wat smoezeligheid verdwijnen. Modernere biljetten

kunnen opknappen van een badje van verwarmd (maar niet kokend!) gedestilleerd

water. De biljetten dienen voorzichtig met twee handen uit het bad gehaald te worden

en na het uitdruipen tussen wit vloeipapier onder druk gedroogd te worden tot

ze volkomen zijn opgedroogd.

Bij het verwijderen van vlekken, die niet uitgumbaar of uitwasbaar zijn, moet uiterst

voorzichtig te werk worden gegaan. Vaak is het alleen verantwoord om de vlek op de

onbedrukte delen van het biljet weg te werken. Deze vlekken kunnen worden aangestipt

met een vluchtige stof of met waterstofperoxyde van een laag percentage (5%).

Oefening en ervaring kunnen de resultaten aanzienlijk doen verbeteren. De beste

stelregel is een behandeling liever drie keer te herhalen dan in één keer een onbevredigend

en onherstelbaar resultaat te veroorzaken.