Ontwerp

ontwerp, uitgewerkt plan voor de beeldenaar (munt) of het geheel van afbeeldingen bij papiergeld, bevat de instructie voor het vervaardigen van de muntstempels of de drukplaten bij biljetten.

Voor muntontwerpen gaf de centrale overheid in de Nederlanden al in de 16e eeuw nauwkeurige instructies aan de stempelsnijders, soms door voorbeeldstempels (bijvoorbeeld van de Italiaanse kunstenaar Poggini voor de philipsdaalder van 1557) en soms door tekeningen (17e eeuw). Sinds de introductie van de reduceermachine werden muntontwerpen vooral als gipsmodel uitgevoerd.

Bij papiergeld werden aparte ontwerpers ingeschakeld toen sinds het midden van de 19e eeuw steeds meer biljetten uit veiligheidsoverwegingen voorzien werden van kunstzinnige, goed herkenbare voorstellingen zoals portretten en landschappen.

Sinds het einde van de 19e eeuw kwam de ontwerpfase van munten en papiergeld meer in de openbaarheid en worden soms meer kunstenaars tegelijk uitgenodigd een ontwerp in te sturen, al of niet in het kader van een prijsvraag. In de laatste decennia van de 20e eeuw neemt het gipsmodel als ontwerpinstrument een steeds kleinere plaats in en geeft de ontwerper meestal alleen gedetailleerde instructies hoe het model eruit dient te zien.

Bij het maken van penningen is er een onderscheid tussen slagpenningen en gietpenningen; het ontwerpen van slagpenningen is vergelijkbaar met het ontwerpen van munten. Gietpenningen worden nog steeds door de kunstenaar zelf ontworpen en gemodelleerd.

In de bijlage ontwerpers is een overzicht opgenomen van alle kunstenaars die betrokken zijn geweest bij het ontwerpen van de munten en biljetten van Nederland, België en Luxemburg.