Görtz

Görtz, Georg Heinrich Freiherr von Schlitz, baron von Görtz (1668-1719) uit Holstein-Gottorp was de vertrouweling en financieel adviseur van koning Karel XII' 'van Zweden (1697-1718). Hij beraamde de economische plannen om de voortzetting van diens oorlogen te financieren. Daarbij werd hij waarschijnlijk beïnvloed door de theorie van John Law.

Toen belastingverhoging en invoering van nieuwe belastingen niet meer mogelijk waren, werd nieuw geld geschapen door de uitgifte van papiergeld waarmee de lonen van ambtenaren en de leveranties van een aantal waren, die in het buitenland tegen klinkende munt werden verkocht, werden betaald.

Ook de uitgifte van een reeks van 10 koperen munten van 1715 tot 1719 hoorde bij deze maatregelen die geld opleverden omdat ze vrijwel zonder intrinsieke waarde in omloop werden gebracht voor een daler in zilver. De eerste stukken van deze reeks werden deels tegen nieuwe types, deels tegen papiergeld of obligaties ingewisseld en voor zover niet ingeleverd afhankelijk van het type gedevalueerd tot resp. 1 en 2 öre.

Uiteindelijk zou blijken dat het niet meer mogelijk was de 40 miljoen in omloop gebrachte stukken tegen de volle waarde in te nemen en Görtz kreeg de schuld. Het volk draaide voor de kosten op en kreeg slechts de terechtstelling op 19-2-1719 als genoegdoening. Ingetrokken dalers werden vanaf 1719 omgemunt tot öres, de overige in 1724 definitief op 1 öre getarifeerd.

Lit.: Gaettens, R., Inflationen, hfdst 6: Die Schwedische Geldkrise unter Karl XII, München 1955.

A.