Metrologie

metrologie, leer van maten en gewichten. In de numismatiek wordt veelvuldig gebruik gemaakt van de metrologie. Dit komt, omdat vóór de invoering van de tekenmunt de waarde van munten werd bepaald door het gewicht aan edel metaal.

Voorts werden en worden nog steeds de maten (diameter en dikte) naast de beeldenaar gebruikt om de verschillende denominaties van een reeks van elkaar te onderscheiden.

Met behulp van de metrologie is het mogelijk de verschillende gewichtstelsels, volgens welke reeksen munten werden geslagen, van elkaar te onderscheiden. Op basis van o.a.

gewicht, formaten en gehalte kunnen pas gevonden onbekende muntsoorten in nog onvolledige reeksen worden ingepast.

Omdat van oude munten het wettelijke gewicht veelal niet bekend is, heeft de metrologie methoden ontwikkeld om dat uit de overgeleverde muntstukken af te leiden. Hiervoor wordt vaak gebruik gemaakt van de mediaan, de middelste waarde van een verzameling van naar grootte gerangschikte getallen (bij een oneven aantal getallen), resp. de halve som van de twee middelste waarden (bij een even aantal), veelal zichtbaar gemaakt in een histogram (staafdiagram).

Waar wettelijke bepalingen wel bekend zijn, kan men door het wegen van een groot aantal munten van één emissie het laagste, het gemiddelde en het hoogste gewicht bepalen en conclusies trekken over hoe de munters die bepalingen interpreteerden.

Ook kan uit zo'n gewichtsbepaling worden opgemaakt wat voor de opdrachtgever van belang was: het gewicht per stuk, het gewicht van een bepaald aantal of het gewicht van de totale partij.

De diameter of doorsnede van munten wordt in de numismatiek gebruikt om systematische indelingen te maken van munten waarvan de waarden (en dus ook de onderlinge verhoudingen) onbekend zijn. Met name de Romeinse koperstukken uit de 4e eeuw zijn aldus ingedeeld: een koperstuk met bijvoorbeeld een diameter van 15 mm wordt AE 4 of AES 4 genoemd (aes). Als hulpmiddel voor de bepaling van diameters van munten werd vroeger wel gebruik gemaakt van de muntmeter, tegenwoordig veelal van een schuifmaat.

Voor de controle van het gewicht werd veelal gebruik gemaakt van een muntbalans (zie ook: muntgewichtdoos en metallurgie).

W.