Talstelsel

talstelsel, systeem van notatie van de natuurlijke getallen, uitgaande van een vast basisgetal. Zo spreekt men van een tientallig (decimaal) stelsel, een twaalftallig (duodecimaal) stelsel, tweetallig (binair) stelsel enz. Het tientallig stelsel, gekoppeld aan het aantal vingers, is in het dagelijks gebruik dominant, maar een computer bijvoorbeeld, werkt uitsluitend met een binair stelsel, waarbij geldt:

1 = 1

10 = 2

11 = 3

100 = 4

101 = 5

110 = 6 enz.

Resten van een twaalftallig stelsel zijn in ons spraakgebruik herkenbaar aan de aparte benamingen voor elf en twaalf en aan de eenheden dozijn (12) en gros (144 = 12 x 12). Talstelsels zijn in de numismatiek vooral van belang bij de bestudering van oude muntreeksen, waarin vaak min of meer consequent andere dan tientallige stelsels zijn gebruikt, zoals reeksen van halveren en verdubbelen (binair). Het meest vergaande hierin was de muntreeks van Thailand aan het einde van de 19e eeuw, met munten van 32, 16, 8, 4, 2 en 1 baht, gecombineerd met de onderverdeling van 1 baht = 2 halve baht = 4 salung = 8 fuang = 16 sik = 32 sio = 64 att = 128 solot.

Ook in de Nederlandse reeks van coupures en denominaties was het herhaald halveren terug te vinden. Ninaber van Eyben heeft dit systeem weergegeven in zijn ontwerp voor de circulatiemunten van Beatrix (1982) in de horizontale balk op de kz: bij de gulden en het dubbeltje is die ongedeeld, bij de 5 gulden en de 5 cent is die in tweeën en bij de rijksdaalder en het kwartje in vieren gedeeld.

Het twaalftallig stelsel (aantrekkelijk omdat 12 deelbaar is door 2, 3, 4 en 6) vinden we onder andere terug in onze tijdrekening, met 1 jaar = 12 maanden, 1 dag = 2x12 uur, 1 uur = 5x12 minuten enz. In de numismatiek vinden we het twaalftallig stelsel bijvoorbeeld terug in de Griekse stater = 12 obolen, de Romeinse as = 12 unciae, de Franse gros = 12 deniers en de Keulse muntmark =12 schellingen = 144 penningen; gewichtsstelsel.

Nederlands muntstelsel

heel	half	kwart	eenheid
1000	500	250	gulden
100	50	25	gulden
10	5	2,5	gulden
100	50	25	cent
10	5	2,5	cent
1	0,5		cent