Noorwegen

Noorwegen, koninkrijk in Noordwest- Europa, deel uitmakend van het Scandinavisch schiereiland. Na een vele eeuwen durende machtsstrijd om de koningskroon groeide Noorwegen in de 13e eeuw uit tot een machtig koninkrijk, waaraan de reeds in de 9e en 10e eeuw gestichte koloniën op de Orkaden en de Shetland Eilanden, de Färöer, IJsland en Groenland zich onderwierpen.

Na het uitsterven van de koninklijke dynastie was Noorwegen eerst tijdelijk verenigd met Zweden en vervolgens eeuwenlang in een personele unie met Denemarken (1380-1814). In 1814 was Noorwegen korte tijd zelfstandig onder koning Christiaan Frederik uit het Huis Oldenburg en van 1814 tot 1905 was het land in een personel unie met Zweden verenigd. In 1905 werd de unie opgeheven en werd Noorwegen een constitutionele monarchie onder de Deense prins Karel, zoon van koning Christiaan IX. Hij nam de naam van Haakon (VII) aan naar de laatste vorst uit de zelfstandige periode 1319-1380.

De muntslag kwam omstreeks 990 op gang. Aanvankelijk was de omvang van de aanmuntingen beperkt vanwege de geringe economische betekenis van Noorwegen. Vanaf de 12e eeuw werden eenzijdige munten geslagen waarop de naam van de koning veelal ontbrak. Het zou nog tot de regering van koning Johan of Hans (1483-1513) duren, voordat er weer tweezijdige Noorse munten met de naam van de koning worden geslagen.

Het betrof halve skillinge en hvide (wit) met de gekroonde initialen van de koning en het Noorse wapen. Christiaan II (1513-1523) liet ook hele skillinge slaan. Gedurende de periode tot 1814 was het Noorse muntwezen aan het Deense gelieerd, waarbij in Noorwegen de muntslag te Kristiania (Oslo) en Kongsberg plaatsvond. In de periode 1814-1905 handhaafde men tot 1873 het uit de Deense tijd stammende muntsysteem, 1 speciedaler = 120 skilling (speziestaler). In 1873 ging Noorwegen, evenals de overige Noordse landen, van de zilveren standaard over op de gouden, waarbij de munteenheid de krone (kroon, muntnaam) werd, verdeeld in honderd øre. De circulatiereeks was opgebouwd uit goudstukken van 20 en 10 kroner, zilverstukken van 2 kroner, 1 krone, 50, 25 en 10 øre en bronzen munten van 5, 2 en 1 øre.

In 1875 trad Noorwegen toe tot de Scandinavische Muntunie. De gouden standaard werd in 1931 afgeschaft. De aanmaak van zilvergel werd in 1919 gestaakt; vanaf 1920 werden in plaats van de zilveren munten koper-nikkelen stukken vervaardigd, die in de periode 192 tot 1951 van een centrale doorboring waren voorzien.

De huidige muntenreeks bestaat uit koper-nikkelen munten van 5 kroner,

1 krone, 50, 25 en 10 øre en bronzen munten van 5, 2 en 1 øre, waaruit de kleinste denominatie inmiddels is weggevallen. Bij bijzondere gelegenheden zijn herdenkingsmunten in geringe oplagen vervaardigd in de waarden van 10 tot 200 kroner.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog liet de Noorse regering in ballingschap in Londen munten vervaardigen, waarop het muntteken van Kongsberg, twee gekruiste hamers, ontbrak. De Quislingregering in Noorwegen gaf toen ijzeren en zinken geld uit met daarop de Noorse leeuw zonder de koningskroon.

De in 1816 opgerichte Noorse Bank gaf sinds 1822 biljetten in speciedalers uit, sinds 1877 in kronen. Sinds 1945 bestaat de bankbiljettenreeks uit coupures van 5, 10, 50, 100, 500 en 1000 kroner. Naast de koninklijke muntslag heeft in de periode 1474-1537 de aartsbisschop van Trondheim van zijn muntrecht gebruik gemaakt en een muntenreeks geslagen, die bestond uit 8- en 1-skillingstukken, hvides en dubbele en enkelvoudige penningen, waarvan de laatste als bracteaten. De hogere waarden in de reeks zijn te herkennen aan de beeltenis van Sint Olaf of een schild met het wapen van de Nidarosdom, twee bijlen met een kruis.

Koningen
Frederik VI	1808-1814
Carl XIII	1814-1818
Carl XIV	1818-1844
Oscar I	1844-1859
Carl XV	1859-1872
Oscar II	1872-1905
Haakon VII	1905-1957
Olav V	1957-1991
Harald V	1991- heden

W.

Lit.:

Galster, G., Unionstidens Udm0ntninger, Danmark og Norge 1397-1540, Sverige 1363-1521, Kopenhagen 1972;

Hede, H., Danmarks og Norges M0nter 1541-1814-1977, Kopenhagen 1978;

Skaare, K., Coins and Coinage in Viking-Age Norway, Oslo 1976.

• 

• 

•