Katangakruis

katangakruis, Afr.: lunkana, koperen gegoten kruis dat in Congo (Congo (Democratische republiek)) nog tot in de 20e eeuw als betaalmiddel werd gebruikt. De kruisen van variabele grootte (tot ca. 23 cm) en variabel gewicht (tot ca. 1250 g) werden gemaakt door gesmolten metaal in een in het zand met de vingers aangebrachte gietvorm te gieten. Met één gietvorm konden ca. twintig kruisen worden gemaakt. Vaak werden ze met ca. negen of tien stuks aan een pen geregen om ze gemakkelijker te kunnen vervoeren.

Oudtijds werden katangakruisen gebruikt om slaven te kopen. Ze waren zo waardevol, dat alleen stamhoofden en vooraanstaande, rijke stamleden ze bezaten. Ze werden eveneens gebruikt bij grote handelstransacties en het samenstellen van bruidsschatten. Een bruidegom die geen kruisen bezat, ruilde ze tegen kleding, geiten, o.i.d. Eind 19e eeuw kon men in Katanga voor één kruis tien kilo inlands meel kopen, voor vijf stuks ca. 2 m stof of vier kippen en voor tien stuks een geweer. Kleinere, H-vormige Katangakruisen zijn vermoedelijk ouder dan de grotere en dateren van rond 1600. Ook buiten Katanga zijn in Afrika koperen kruisen in variabele gewichten als betaalmiddel gebruikt.

W.

Lit.: Quiggin, A. H., A Survey of Primitive Money, Londen, 1978, (herdruk van de oorspronkelijke uitgave uit 1949) p. 77-79.